Bezpieczeństwo Użytkownika urządzeń grzewczych z otwartą komorą spalania.
Zdecydowana większość eksploatowanych obecnie kotłów gazowych to urządzenia z otwartą komorą spalania. Niemal wszystkie przypadki podtruć i zatruć spalinami (a dokładniej zawartym w nich tlenkiem węgla) są związane z eksploatacją urządzeń tego typu. Eksploatacja urządzenia tego typu jest całkowicie bezpieczna dla Użytkownika ale tylko i wyłącznie wtedy, gdy spełnionych jest jednocześnie kilka warunków. Zaniedbanie któregokolwiek z nich rodzi poważne zagrożenie dla Użytkownika, a jeśli nie jest spełnionych kilka z nich, zagrożenie to jest bardzo poważne. Warunki te to:
- Prawidłowy stan techniczny urządzenia - stan elementów komory spalania, palnika, brak nadmiernego zanieczyszczenia tych elementów, prawidłowa regulacja mechanizmu gazowego, szczelność i prawidłowość podłączenia odprowadzenia spalin, sprawność zabezpieczeń.
- Instalacja kominowa - prawidłowe wykonanie i drożność.
- Wentylacja wywiewna - prawidłowe wykonanie i drożność, brak mechaniczej wentylacji wywiewnej.
- Wentylacja nawiewna - prawidłowe wykonanie, drożność i wydajność wystarczająca dla danego typu urządzenia .
- Prawidłowa zabudowa urządzenia.
Na podstawie wieloletniej praktyki obsługi kotłów z otwartą komorą spalania wskazać można najczęściej spotykania źródła zagrożeń dla zdrowia i życia Użytkowników. Są to odpowiednio:
ad 1:
Zanieczyszczenie i rozregulowanie urządzenia wynikające zazwyczaj z niewykonywania corocznych przeglądów lub ich wykonywania w sposób niefachowy i niestaranny (co jest niestety bardzo częste). Zawartość tlenku węgla w spalinach kotła pracującego prawidłowo wynosi ok 20 - 100 ppm, co jest wartością absolutnie bezpieczną nawet w sytuacji awaryjnej - chwilowego wydostawania się spalin do pomieszczenia. Z kolei spaliny urządzenia zaniedbanego zawierają zwykle od kilku do kilkunastu tysięcy ppm tlenku węgla, czyli kilkaset (!!!) razy więcej.
Oddziaływanie tlenku węgla na organizm ludzki w zależności od jego stężenia we wdychanym powietrzu przedstawia się następująco:
- 100-200 ppm - wywołuje lekki ból głowy po 2 - 3 godzinach
- 400 ppm - silny ból głowy po ok godzinie
- 800 ppm - zawroty głowy, wymioty i konwulsje po 45 min wdychania
- 1600 ppm - silny ból głowy, wymioty i konwulsje po 20 minutach; zgon po dwóch godzinach
- 6400 ppm - ból głowy i wymioty po 1-2 minutach; zgon w niecałe 20 minut
- 12800 ppm - utrata przytomności po 2-3 wdechach, śmierć po 3 minutach (!!!)
Każde urządzenie grzewcze z otwartą komorą spalania posiada wprawdzie zabezpieczenie wypływu spalin, lecz działa ono zawsze ze zwłoką 3 -5 minut co oznacza że może zaistnieć sytuacja, gdy przez ten czas spaliny wypływają do pomieszczenia. O ile w przypadku urządzenia sprawnego nie stanowi to żadnego zagrożenia dla użytkownika, to przy urządzeniu pracującym nieprawidłowo jest to już poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Dodatkowo w wielu urządzeniach czas zadziałania tego zabezpieczenia zależy od chwilowej mocy z jaką pracuje kocioł - przy małych obciążeniach może być znacznie dłuższy.
ad 2:
Układ odprowadzania spalin jest, wbrew pozorom, stosunkowo rzadszym sprawcą zagrożeń w eksploatacji urządzeń. Najczęstsze problemy jakie można tu wskazać to:
- Połączenie kotła gazowego z kominem rurą aluminiową typu "spiro". Rury te, mimo że niedopuszczone do stosowania w układach kominowych, są powszechnie instalowane. Spaliny oddziałują na nie silnie korozyjnie powodując po kilku latach ich perforację, tym bardziej groźną że niewidoczną na pierwszy rzut oka (otwory powstają głównie w zagięciach ścianek rury).
- Zbyt mała średnica komina. Przepisy wymagają, by najmniejsza średnica w układzie kominowym była nie mniejsza niż średnica króćca spalinowego urządzenia grzewczego. Niedopuszczalne jest zatem stosowanie jakichkolwiek redukcji średnicy na całej długości komina.
- Nowoczesne kotły gazowe produkują spaliny o niższej temperaturze oraz większej zawartości pary wodnej niż urządzenia sprzed kilkunastu lat. Stosowanie wkładów kominowych jest więc nieodzowne. Brak wkładu może spowodować szybką erozję ścian komina murowanego co często prowadzi do ograniczenia jego drożności lub całkowitego zatkania przez odpadające ze ścian produkty erozji.
- Niewłaściwe poprowadzenie przewodu spalinowego - brak wymaganego odcinka pionowego nad urządzeniem, zbyt długi odcinek poziomy, zbyt niskie wyprowadzenie komina ponad dach.
Na pewno warto pamiętać o okresowych przeglądach kominiarskich. Jeśli jedyną usterką w systemie grzewczym jest niedrożność komina, stanowi to niewielkie zagrożenie dla Użytkownika. Jeśli jednak na tę usterkę nałoży się dodatkowo zła praca = wysoka emisja tlenku węgla przez kocioł, zagrożenie staje się bardzo poważne.
ad 3:
Rolą wentylacji wywiewnej jest zapewnienie przewietrzania pomieszczenia w celu usunięcia z niego ewentualnie wydostających się spalin lub gazu. Jeśli wentylacja ta jest prawidłowo wykonana, a cały system funkcjonuje prawidłowo, w kratce wentylacji wywiewnej powinien być wyraźny ciąg - jego istnienie można sprawdzić np płomieniem zapałki. Jeśli w kratce brak ciągu lub występuje ciąg wsteczny - zimne powietrze z zewnątrz nawiewa tą drogą do pomieszczenia - oznacza to poważny problem i konieczność pilnej konsultacji z kominiarzem. Często zdarza się, że podczas pracy urządzenia grzewczego z kratki wentylacyjnej wieje zimne powietrze, co jest uciążliwie odczuwalne np w łazience podczas kąpieli. Niektórzy użytkownicy przesłaniają wówczas częściowo lub całkowicie kratkę - nie mając świadomości że są już o krok od tragedii. Nie wolno tego robić.
Gdy w kratkach montowane są siatki - mają one skłonność do zanieczyszczania się kurzem, prowadząc do całkowitego ich zatkania. Warto siatki te zupełnie usunąć lub przynajmniej systematycznie kontrolować ich stan i czyścić w miarę potrzeb.
Bardzo ważnym przepisem dotyczącym wentylacji wywiewnej jest wymóg, że w pomieszczeniach wyposażonych w kotły z otwartą komorą spalania nie wolno instalować żadnych urządzeń mechanicznej wentylacji wywiewnej - np wentylatorów łazienkowych, wyciągów kuchennych itp. Użytkowanie tych urządzeń grozi wytworzeniem w kominie kotła ciągu wstecznego i cofanie się spalin do pomieszczeń. Co gorsza, tego rodzaju wypływ spalin może zostać niewykryty przez czujniki wypływu spalin w kotle (wynika to z zasady działania większości z nich), powodując bardzo poważne zagrożenie dla mieszkańców.
ad 4:
Pomieszczenia, w których zamontowane są urządzenia gazowe pobierające powietrze do spalania ze swego otoczenia (m.in wszystkie kotły z otwartą komorą spalania), wymagają wentylacji nawiewnej dostarczającej odpowiedniej ilości powietrza do spalania i zapewniającej prawidłowe działanie komina i wentylacji wywiewnej. Nawiew ten może być wykonany bezpośrednio z zewnątrz budynku jako otwór wentylacji nawiewnej lub też jako kratka nawiewna w drzwiach, o ile sąsiednie pomieszczenia posiadają wystarczający dopływ powietrza. Każda instalacja powinna być indywidualnie rozpatrzona przez uprawnionego kominiarza i wykonana zgodnie z jego zaleceniami. Warto zwrócić tu uwagę na mieszkania remontowane/modernizowane. Gdy przed remontem stolarka okienna posiadała znaczne nieszczelności, układ mógł wiele lat funkcjonować prawidłowo, lecz po wymianie okien/drzwi na szczelne, łatwo zapomieć że zmniejszony dopływ powietrza może okazać się niewystarczający dla bezpiecznej pracy urządzenia grzewczego - wówczas bywa konieczne wykonanie otworu wentylacji nawiewnej. Warto więc każdorazowo tego rodzaju modernizacje skonsultować z kominiarzem.
ad 5:
Sposób zabudowy urządzenia z otwartą komorą spalania ma decydujące znaczenie dla bezpieczeństwa jego eksploatacji. Niedopuszczalne jest szczelne zabudowanie w szafce lub w jakikolwiek inny sposób uniemożliwienie swobodnej cyrkulacji powietrza wokół kotła, gdyż w pewnych sytuacjach grozi to emisją dużych ilości czadu do pomieszczenia. Zabudować urządzenie, ze względów estetycznych, oczywiście można. Najlepiej w tym celu zastosować elementy ażurowe zapewniające swobodny przepływ powietrza. Ważne też, by poniżej i powyżej urządzenia była odpowiedno duża wolna przestrzeń - szczegółowe wytyczne w tym zakresie określają instrukcje instalacji danych urządzeń - warto je wziąc pod uwagę projektując zabudowę.
